Cengiz Aytmatov (1928-2008)

Eski Sovyetler Birliği ve günümüz Rusya Federasyonu'ndaki önemli bir edebi figür olan Cengiz Aytmatov, dünyanın dikkatini Kırgız ve Kazak halklarının tarihine ve geleneklerine çeken önemli bir kişiliktir. Düz yazı alanında verdiği eserler, modernleşmenin hızlı değişimine yakalanan geleneksel kültüre sahip toplumların mücadelelerini tasvir etmek için efsane ile gerçekleri harmanlayan türdendir. Sovyet toplumunu eleştiren ama muhalif olmayan Aytmatov, SSCB'de kaldı ve hatta Mikhail Gorbaçov hükümetinde önemli görevlere yükseldi. Hikayelerinin ve romanlarının yenilikçi tarzı, sosyalist gerçekçiliğin katılıklarını kırmaya yardımcı oldu ve Rus nesirinde üslup deneylerinin ve yaratıcılığın önünü açtı.

Lütfen alıntılarınızda bu yazıya bağlantı veriniz. Unutmayınız, bu içerik zaman ve emek verilerek hazırlanmıştır. Kaynak göstermeden yapacağınız bir alıntı size yarar sağlamayacaktır.

Okuryazar bir Kırgız

Orta Asya bölgesinden, özel olarak Kırgızistan'dan çıkan ilk olan Aytmatov, 12 Aralık 1928'de Sheker dağ köyünde doğdu. Ailesi son derece eğitimli ve iki dil bilen Aytmatov, Rus klasiklerinin yanı sıra yerel kültürünün folklorunu da güçlü bir şekilde öğrendi. 1937'de Komünist Partinin Stalinist tasfiyesi sırasında, Aytmatov dokuz yaşındaydı. Bölgesel parti yetkilisi olan babası ve iki amcası tutuklandı ve "burjuva milliyetçiliği" suçlamasıyla idam edildiler. Daha sonra teyzesi ve büyükannesi tarafından yetiştirilen Aytmatov, 1920'lerin sonlarına kadar kendi yazılı dili olmayan Kırgız halkının sözlü efsanelerini ve geleneklerini öğrendi.

Aytmatov gençlik çağına henüz girmemişti ki 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgaliyle birlikte II. Dünya Savaşı patlak verdi. Bu yüzden 1941'de savaşa katkıda bulunmak için okulu bıraktı. Köyündeki birkaç okuryazar kişiden biri olarak, vergi toplayıcı ve köy konseyi sekreteri oldu. Savaştan sonra 1953 yılında, edebi kariyerine devam ederken Kazakistan'da okuyup tamamlamayı başardığı okuldan "veteriner" derecesi alarak mezun oldu. Bundan sonra 12 yıl boyunca, bir yandan edebi kariyerine devam ederken bir yandan da veteriner olarak çalıştı.

Aytmatov ilk öyküsünü 1952'de yayınladı. Kırgızca öyküleri önce Rusça'ya çevrildi. Daha sonra eserlerini hem Kırgızca hem Rusça yazmaya başladı. Bu ilk çalışmaları Moskova'daki prestijli Gorki Edebiyat Enstitüsü'ne girmesine yardımcı oldu. 1958'de buradan mezun olduktan sonra, resmi Sovyet gazetesi Pravda'nın muhabiri olarak işe döndü ve kurgu eserler yazmaya devam etti.

Eleştirel ve Sadık Bir Komünist

1959'da Cemile romanı liberal Novy mir dergisinde yayımlanan Aytmatov, uluslararası alanda tanınmaya başlandı. Tüm Sovyet yazarlarının izlemesi beklenen resmi sosyalist gerçekçilik modeline Aytmatov mesafeli durmuştur ve olumlu eylemler içinde olmuştur. Kırgız eleştirmenler Aytmatov'u kültürlerini küçümseyen ve temsil etmeyen biri kabul ederek kınamışlardır ama bu durum Aytmatov'un uluslararası alanda tanınmasına ve eserlerinin yayımlanmasına engel olmadı.

Aytmatov, 1959'da Komünist Partiye katıldı. Kısa süre sonra, Sovyet Yazarlar Birliği'nin bir üyesi olmasının yanı sıra Novi mir de dahil olmak üzere önemli yayınların yayın kurullarında görev alan etkili bir halk figürü oldu. Aytmatov'un kişisel başarılarından biri, yazılarının çoğunda görünen Sovyet halk yaşamına ve kültürüne eleştirel bakmasına rağmen iyi bir parti üyesi olarak kalmasıdır. Bu yüzdendir ki Nikita Kruşçev hükümeti 1963'te Aytmatov'a Dağlardan ve Steplerden Masallar eseri için Lenin Ödülünü verdi ve bu eser defalarca basıldı.

Gün Olur Asra Bedel

Aytmatov'un en popüler hikayelerinden üçü 1970'lerde ortaya çıktı. Bir çocuğun bakış açısından sunulan bu hikayeler, geleneksel mit ile Sovyet gerçekliğini harmanlamaktadır. Beyaz Gemide (1970), büyükbabasının geleneksel değerleri üzerine yetiştirilen bir yetim, çağdaş Sovyet yaşamının kötülüklerini kabul edemez ve kendini öldürür. Erken Uçan Vinçler (1975), savaş çabalarına yardımcı olmak için II. Dünya Savaşı sırasında okuldan alınan bir grup çocuğa ilişkin yarı-otobiyografik bir eserdir. "Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek" (1977), Sovyetlerden uzakta, Uzak Doğu'da yaşayan azınlık Nivkh halkları arasında geçiyor. Eleştirmenler bu hikayelerin trajik tonunu çok eleştirmişlerdir, ancak hikayeler Aytmatov'un okurlarla olan bağını perçinlemiştir.

Aytmatov'un daha cesur ve tanınmış eserlerinden biri, dramatist Kaltai Mukhamedzhanov ile birlikte oynadığı Fuji Dağı'nın Tepesi (1973) adlı eseridir. Bu drama, 1973 Moskova galasında bir sansasyon yaratmıştır. Çünkü Sovyet muhaliflerin hassas bir şekilde bastırılmasını hassas bir şekilde ele almaktadır. Dört eski okul arkadaşı, arkadaşlıklarını yenilemek için bir dağın tepesinde buluşur, ancak beşinci bir arkadaşın yokluğuyla yüzleşmek zorunda olduklarını fark ederler: Sabur. Sabur hükümeti kınamıştır ve bu yüzden bir toplama kampına yollanır. Dört arkadaştan biri Sabur'u ihanet suçundan kınarken, diğer üçü sessiz kalır. İhanet ve sessizliğin bu psikolojik çalışması Sovyetler Birliği'nde yayınlanmamıştır. 1988'de Aytmatov bu eserini bir film senaryosu olarak kaleme almıştır.

Aytmatov ilk tam uzun romanı olan Gün Olur Asra Bedel (1981), kapsamı bakımından önceki çalışmalarından çok daha geniştir. Eserin üç ana alt planı Kırgız folklorunun, Sovyet tarihinin ve bilim kurgunun unsurlarını iç içe barındırmaktadır. İlk alt bölümde, Kazak bir yaşlı, arkadaşına ritüel bir mezar vermek üzere kutsal bir mezarlığa gittiğini hatırlar. İkincisinde, eski bir Rus askeri II.Dünya Savaşı anılarını yazdığı için zulüm görmektedir. Üçüncüsündeyse, ortak bir Sovyet Amerikan uzay misyonundaki astronotlar, başka bir gezegende gelişmiş bir medeniyeti keşfederler, ancak bu temasın kültürel etkilerinden korkan kendi hükümetleri tarafından Dünya'ya dönmeleri engellenir. Entelektüel özgürlük ve kültürel kimlik konularına değinen bu karmaşık çalışma, çok sayıda tematik yoruma açıktır.

Siyasi Çalışmalar

Dişi Kurdun Rüyaları (1986) Aytmatov'un ikinci romanıdır. Mikhail Gorbaçov'un Sovyet lideri olarak görev yaptığı ilk günlerde ortaya koyduğu glasnost (açıklık) adlı reform politikasının döneminde yazılmıştır. O zamanın birçok eseri gibi, Aytmatov'un romanı da Sovyetler Birliği'nin ahlaki ve sosyal sorunlarına, özellikle uyuşturucu kaçakçılığı, bürokratik yolsuzluk ve doğanın tahrip edilmesine odaklanmaktadır. Ana karakteri olarak Kırgız veya Kazak yerine bir Rus kullanan Aytmatov, Rusların da maneviyatlarından ve kültürel miraslarından kopuk olduğunu savunmaktadır.

Aytmatov 1989'da Halk Vekilleri Kongresi'ne üye oldu ve aynı zamanda Gorbaçov'a danışmanlık yaptı. Siyasi ve diplomatik kariyerine Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılmasından sonrasına kadar devam etti. Rusya'nın Lüksemburg büyükelçisi olarak görev yaptı ve daha sonra Kırgızistan'ın Avrupa Birliği ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) büyükelçisi olarak Brüksel'de bulundu. Oğlu Askar Aytmatov, 2002 yılında Kırgızistan'ın dışişleri bakanı oldu.

Aytmatov siyasete daha fazla karıştıkça edebi çıktısı hem nicelik hem de nitelik olarak azaldı. Kassandra Damgası (1995) adlı hikaye koleksiyonu ile Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı (2007) adlı romanı arasında hiçbir kurgu eser yayınlamadı. Aytmatov'un Mayıs 2008'de böbrek yetmezliği çektiği ve komaya girdiği bildirildi. 10 Haziran 2008'de Almanya'da öldü.

Tüm Eserleri

Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı (Son romanı - 2007)

Darağacı - Dişi kurdun Rüyaları (1988)

Gün Olur Asra Bedel (1980)

Fuji-Yama (Fuji Dağının Tepesi 1973)

Beyaz Gemi (Kırgız Türkçesi, Ак кеме : Ak Keme) (RusçaБелый пароход, 1973)

Selvi Boylum Al Yazmalım , (1963)

Dağlar ve Steplerden Masallar (Повести гор и степей, 1963)

İlk Öğretmenim (Первый учитель, 1962)

Cemile (Kırgız Türkçesi Жамийла, Rusça Джамиля, 1958)

Yüz yüze (Лицом к лицу, 1957)

Zorlu Geçit (1956)

Toprak Ana (1963)

Cengiz Han'a Küsen Bulut (1990)

Çocukluğum

Kızıl Elma (1964) (Hikâye)

İlk Turnalar

Elveda Gülsarı (1963)

Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek

Sultan Murat

Dişi Kurdun Rüyaları (1986)

Kassandra Damgası (1995)

Tarihi ve Edebi Çağdaşları

Aytmatov’un ünlü çağdaşları şunlardır:

Aleksandr Solzhenitsyn (1918–2008): Rus muhalif yazar. Stalin'in çalışma kampı sisteminin kapsamını ortaya koymuştur.

Günter Grass (1927–2015): Lehçe-Almanca roman yazarı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Almanya'dan çıkan en tartışmalı yazarlardan biriydi. Alman vatandaşlarının Nazizmin yükselişine ve savaşın dehşetine olan tepkilerini grafiksel olarak yakalayan üçlü romanıyla tanınıyor.

Gabriel Garcia Marquez (1927–2014): Kolombiyalı bir romancı olan Marquez, büyülü gerçekçi şaheseri Yüz Yılın Yalnızlığı ile bilinir.

Carlos Fuentes (1928–2012): Meksika’nın en önde gelen çağdaş romancısı Fuentes, ülkesinin köklerini incelemek ve modern Meksika toplumunun özünü keşfetmek için sıklıkla mit, efsane ve tarihi iç içe geçirir.

Chinua Achebe (1930–2013): Things Fall Apart adlı romanı Afrika edebiyatı için bir dönüm noktası olan Nijeryalı bir yazardır.

Joseph Brodsky (1940–1996): Rus doğumlu bir şair olan Brodsky, siyasi görüşleri nedeniyle 1972'de Sovyetler Birliği vatandaşlığından çıkarıldı.

Mikhail Gorbaçov (1931–): Gorbaçov SSCB'nin son devlet başkanıydı (1985-1991). Reformları Sovyetlerin Komünizm ideolojisinin çökmesine yol açtı.

Yorumlar